Hamilelikte Fetal DNA Tarama Testi (NIPT); tıptaki önemli gelişmelerden biri olup, gebelikte anne kanında fetal DNA’nın tespit edilmesini sağlar. En son moleküler teknoloji kullanılarak, fetusa ait DNA parçalarının rastgele milyonlarcasının analizi yapılarak, yüzde 99 üzerinde kesinlik ve yüzde 1’den az yalancı pozitiflik oranı ile fetal Down Sendromu’nu tespit etmek mümkün hale gelmiştir. Bu yüksek tespit oranı, dünyanın farklı bölgelerindeki değişik çalışma grupları tarafından tekrar edilmiş ve benzer sonuçlar alınmıştır. Bu yeni test, henüz bir tanı testi olmasa da mevcut tarama testleri içerisinde en iyi performansın alındığı tekniktir.
Hamile olduğunu öğrenen bir kadının en önemli endişelerinden biri, bebeğinin sağlıklı olup olmayacağıdır. Bunu anlamanın en doğru yolu, belli dönemlerde yapılan Fetal DNA Tarama Testi’dir. (NIPT) Bütün dünyada gebelik takiplerinde en fazla üzerinde çalışılan konu, bebekteki kromozom bozukluklarının mümkün olan en erken dönemde saptanması ve aileye bilgi verilmesidir. Herhangi bir kromozom bozukluğu saptandığında, aile gebeliği sonlandırmak ya da devam etmek yönünde karar verebilir. Bu nedenle söz konusu bozuklukların erken dönemde ve yüksek başarı oranıyla saptanması önemlidir. Kromozom bozuklukları içerisinde en fazla rastlanılan Down Sendromu (Trizomi 21), ardından Trizomi 18 ve 13 ile cinsiyet kromozom anomalileri en fazla görülen risklerdir.
Down Sendromu, insanlarda görülen tüm kromozom bozukluklarının yüzde 53’unu oluşturur. Gebelik takiplerinde en fazla üzerinde durulan konulardan biri, erken dönemde saptanmasıdır. Bu amaçla 1970’li yıllardan başlayarak pek çok değişik teknik geliştirilmiştir. Bunlar arasında en çok kullanılanlar, detaylı ultrason incelemeleri i̇le birlikte anneden alınan kan örneğininde bazı hormonların ölçülmesine dayanan ikili, üçlü test ve dörtlü test adı verilen incelemelerdir. Hamilelikte tarama testi kesin tanı koydurmaz! Bu testlerin hepsi, tarama testi olup kesin tanı koydurmaz. Ayrıca yüzde 5’inin yalancı pozitif sonuçlar verdiği bilinmektedir. Testin uygulandığı toplulukta, test sonucu pozitif olanların gerçekten de etkilenmiş fetusa sahip olma olasılığı hala yüzde 5 gibi bir oranda düşüktür. Bu durum, test sonucu pozitif olan 20-30 gebeden birine doğrulama amaçlı girişimsel tanı testi (amniyosentez/koryon villus örneklemesi) uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu girişimsel testlerin az da olsa kanama ve düşüşe yol açma olasılıkları ve annede anomalili bebek kaygısını artırma riski bulunmaktadır.
(Tablo I) Tarama Testi Trimester Biyobelirteçler Saptama oranı Fetal ultrasonografi 1. NT Yüzde 65-70 Kombine tarama 1. NT ve PAPP-A veya B-HCG Yüzde 82-87 Üçlü test 2. AFP, B-HCG ve uE3 Yüzde 69 Dörtlü test 2. AFP, B-HCG uE3 ve İnhibin A Yüzde 81 Entegre tarama testi 1. ve 2. NT, PAPP-A ve Dörtlü Test Yüzde 94-96 Serum entegre test 1. ve 2. PAPP-A ve Dörtlü Test Yüzde 85-88 Kademeli ardışık tarama testi 1. ve 2. 1 trimester kombine tarama testi ve Amniyosentez/CVC ya da 1. trimester kombine tarama testi ve 2.trimester üçlü veya dörtlü test Yüzde 95 Doğum öncesi grişimsel tanı testleri düşük riskleri Tanı testi Trimester Biyobelirteçler Saptama Yüzdesi Düşük Riski CVS (Koryonik Villus Örneklemesi) 1.(8-12 hafta) Kromozom analizi veya FISH Yüzde 99 Yüzde 1 Amniyosentez 2.(14-18 hafta) Kromozom analizi veya FISH Yüzde 99 Yüzde 0.5
Bebekte kromozom anomalisi olup olmadığını anlamanın tek kesin yolu, hamilelikte tarama testi yaptırmaktır. Bunun için anneden hücre alıp, DNA yapısını incelemek yani koryon villus biyopsisi ya da amniyosentez yapılmaktır. Son zamanlarda DNA teknolojisindeki ilerlemelere paralel olarak geliştirilen yeni yöntemler ise anneden alınan kanda, bebeğe ait DNA varlığını saptamakta ve bu DNA’da kromozom bozukluğu olup olmadığını çok yüksek başarı oranları ile gösterebilmektedir. Değişik yöntemleri kullanan ve piyasada farklı isimlerle pazarlanan bu yöntemler, Non Invazif Prenatal Testler (NIPT) olarak adlandırılmaktadır.
Non Invasive Prenatal Test Hamilelikte tarama testi yani Fetal DNA Tarama Testi (NIPT), en kolay anlatımıyla anne kanında dolaşan bebeğe ait genetik materyalin incelenmesi demektir. Anne adayının kan dolaşımında serbest olarak dolaşan cell-free fetal DNA’dan (fetusa ait serbest DNA) kromozom analizi yapılarak, Trizomi 21 (Down Sendromu), Trizomi 18 (Edwards Sendromu) ve Trizomi 13 (Patou Sendromu) gibi kromozom anomalilerini tespit etmek için kullanılan, güvenli, girişimsel olmayan, son derece hassas, doğum öncesi bir kan testidir.
Hem anne hem de fetus kendilerine ait ve yaşam döngüsünü tamamlamış hücrelerden kaynaklı serbest DNA üretirler. Anneye ait serbest DNA, kemik iliğinden; fetusa ait serbest DNA ise plasentayı oluşturan trofoblast hücrelerinden kaynaklıdır. Anne kanındaki total serbest DNA’nın yaklaşık yüzde 90’ı anneye, yüzde 10’u fetusa aittir. Parçalara ayrılmış fetal DNA’lar, plasentadan dökülen mikro parçacıklarla anne kan dolaşımına geçer. Fetusa ait serbest DNA anneye ait olandan önemli ölçüde daha küçüktür ve yaşam ömürleri çok kısadır. Anne kanı, doğumu takip eden birkaç saat içerisinde bu serbest fetal DNA’lardan temizlenir. Bebeğe ait bu DNA’ların yaşam süresinin çok kısa olması nedeniyle genetik materyalin daha önceki bir gebelikten kalmadığı kesindir ve yüzde 100 o anda anne karnında bulunan bebeğe aittir.
Bu testin en yüksek yakalama oranına sahip olduğu bozukluklar Trizomi 21 ve Trizomi 18’dir. Bebeklerin yüzde 99.5’inden fazlasını saptayabilmektedir. Hatalı pozitif oranı, yüzde 1’den daha az görülür. Hamilelikte tarama testi için gebelik takibinizi yapan doktorunuzdan randevu aldığınızda; aydınlatılmış onay formunu okuyup imzaladıktan sonra, 11-13’üncü gebelik haftaları arasında basit bir kan alma işlemiyle başlar. Bu kan, teşhis laboratuvarına gönderilir. Yeni nesil DNA teknolojisi kullanılan bu laboratuvarda, kanınızda fetusa ait serbest DNA parçaları tanımlanır ve sayımı yapılır. Yüzde 3-5 gibi bir olasılıkla, alınan kan örneğinde fetal DNA’nın yetersiz olduğu durumda anne adayından bir defa daha kan numunesi alınabilir.
Trizomi riski taşıyan fetusa ait serbest DNA parçalarının analiz sonuçları, normal kromozom yapısına sahip fetuslarda beklenen sonuçlar ile karşılaştırılır. Tüm bu süreç, 10-15 gün sürer. Sonuç, ‘fetal trizomi riski düşük (negatif)’ ya da ‘yüksek (pozitif)’ olarak rapor edilir. Test sonucunun yüksek risk göstermesi, fetusun kesin etkilenmiş olduğu anlamına gelmez. Bu durumda anne adayına doğmamış bebekte kromozom anomalisinin olup olmadığının kesin tespiti amacıyla girişimsel (CVS veya amniyosentez) tanı testi önerilir. Test sonucunun düşük risk göstermesi, fetusun yüzde 99 etkilenmemiş olduğu anlamına gelir.
NIPT, yüzde 4 hastada sonuç vermeyebilir, özellike fetal DNA’nın anne kanında düşük oranda bulunduğu durumlarda meydana gelebilir. Teknik olarak cevap verilemediği bazı özel durumlarda tekrar kan alınması gerekebilir. Özellikle ciddi maternal obezite durumunda, anne kanında oransal fetal DNA miktarındaki azlıktan dolayı sonuç alınamama oranı yükselebilir. Çoğul gebelik olarak başlayıp erken dönemde bir fetusun kaybedildiği gebeliklerde fetal DNA hala bulunduğu için yanlış pozitif sonuçlara neden olabileceği unutulmamalıdır. Veriler henüz sınırlı olsa da şimdiye kadar elde edilen sonuçlar, diğer tarama testlerinden farklı olarak (ikili test, dörtlü test) NIPT’lerin ikiz gebeliklerde de kullanılabileceğini göstermektedir.
Günümüzde belirli oranda tarama testi opsiyonu mevcut olmakla birlikte, kesin tanı için kabul edilen iki yöntem koriyon villus biyopsisi ve amniyosentezdir. Yakın bir gelecekte NIPT’lerin koryon villus biopsisi ve amniyosentezin yerine kullanılabilecek bir tanı testi olabileceğini öngörülmekle birlikte, şu an için tarama testi olarak kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır. Rutin tarama testi olarak her gebe kadına sunulamamasının ön önemli nedeni maliyettir. Kromozomal hastalık açısından yüksek riskli gebelerde serbest fetal DNA birincil tarama olarak kullanılabilecek bir seçenek haline gelmektedir. Ancak hiçbir riski olmayan hamillerde kullanımı konusunda henüz kanıtlar yeterli değildir.
Hamilelikte tarama testi yaptırmak önemli ancak NIPT’in nadir görülen diğer kromozom anomalileri hakkında bilgi vermediği unutulmamalı. Eğer ultrason taramalarında artmış ense kalınlığı, kalp ve beyin anomalileri gibi önemli fiziksel kusurlar saptanırsa, fetus bazı nadir kromozom defektleri açısından risk taşıyor olabilir ve tüm kromozomların analizi yapılmalıdır. NIPT’in bir tarama testi olarak kabul edilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Artmış risk durumunda kesin tanının ancak koriyon villus biyopsisi ya da amniyosentez ile konulabileceği akılda tutulmalı. Negatif test varlığı ise bebeğin kesinlikle normal olduğunu kanıtlamaz.
Tıbbi bir sorunuz var ise mutlaka doktorunuz veya sağlık servisi sağlayıcınız ile iletişime geçiniz. Bu web sitesindeki bilgiler sadece bilgi vermek amaçlıdır ve hiçbir şekilde tıbbi bir öneri, tanı veya bir tedavi için kullanılmamalıdır.